شکاف کام و لب یکی از شایع ترین ناهنجاری های مادرزادی است که در اثر عدم جوش خوردن کامل بافت‌های صورت در دوران جنینی ایجاد می‌شود. تشکیل ناقص لب بالایی (شکاف لب) یا سقف دهان (شکاف کام) می تواند به صورت جداگانه رخ دهد یا هر دو نقص ممکن است با هم به وجود بایند.
این ناهنجاری می‌تواند به صورت جداگانه یا به صورت ترکیبی از شکاف لب و کام ظاهر شود و شدت آن از یک ترک کوچک تا یک شکاف عمیق متغیر است. شکاف لب و کام ممکن است باعث مشکلاتی در تغذیه، گفتار، شنوایی و حتی عزت‌نفس فرد شود. اگر می خواهید درباره شکاف لب و کام اطلاعات کاملی کسب کنید، در ادامه مقاله با ما همراه باشید…
نتیجه جراحی شکاف کام پس از یک ماه
برای مشاوره با دکتر آرمین اکبری درباره شکاف لب و کام با شماره مطب تماس بگیرید.
شکاف لب و کام چیست؟
شکاف لب و کام یکی از ناهنجاری‌های مادرزادی است که به دلیل عدم تشکیل کامل بافت‌های صورت در دوران جنینی ایجاد می‌شود. در این وضعیت، بافت‌های لب یا سقف دهان (کام) به‌طور کامل به یکدیگر متصل نشده و یک شکاف یا فاصله در این نواحی باقی می‌ماند. شکاف لب می‌تواند به‌صورت یک‌طرفه یا دوطرفه باشد و ممکن است از یک ترک کوچک تا یک شکاف عمیق متغیر باشد. شکاف کام نیز ممکن است بخشی از سقف دهان یا کل آن را درگیر کند.
این ناهنجاری می‌تواند بر تغذیه، گفتار، شنوایی و ظاهر فرد تاثیر بگذارد. شکاف لب و کام عموما در هفته‌های اولیه رشد جنین (بین هفته چهارم تا هفتم بارداری) شکل می‌گیرد و می‌تواند به دلایل ژنتیکی، محیطی یا ترکیبی از این دو ایجاد شود. هرچند این عارضه ممکن است مشکلاتی برای کودک و خانواده او ایجاد کند، اما با پیشرفت‌های پزشکی و جراحی، امکان درمان و بهبود کامل برای اکثر بیماران وجود دارد.
هرچند این وضعیت می‌تواند چالش‌هایی را برای فرد و خانواده او ایجاد کند، اما پیشرفت‌های پزشکی و جراحی شکاف لب و کام امکان درمان موثر و بازگشت به زندگی عادی را برای بیماران فراهم کرده است. آگاهی از دلایل، روش‌های درمان و مراقبت‌های موردنیاز این افراد، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی و پذیرش اجتماعی آن‌ها دارد.
علت ایجاد شکاف لب و کام
لب بین هفته های چهارم و هفتم بارداری تشکیل می شود. در حین رشد جنین، بافت بدن و سلول های اطراف سر به سمت مرکز صورت رشد می کنند و به یکدیگر می پیوندند تا صورت شکل بگیرد. به هم پیوستن این بافت ها حین رشد جنین، شکل ظاهری صورت مانند لب و دهان را ایجاد می کند. شکاف لب در صورتی اتفاق می افتد که بافت تشکیل دهنده لب قبل از تولد به طور کامل به هم نپیوندد که موجب یک شکاف در لب بالایی می شود.
در برخی موارد، یک سندرم منجر به شکاف می شود. اما معمولا علت لب شکری شدن نوزادان کاملا مشخص نیست. در این موارد فرض می کنیم که شکاف، ناشی از درگیری پیچیده عوامل ژنتیکی و محیطی است. مثلا خطر ابتلا نوزادانی که پدر یا مادرشان هر یک به تنهایی یا هر دو با هم دچار این مشکل باشند، بیشتر است.
شرایط کودکان ممکن است از نظر شدت این شکاف با هم متفاوت باشد و یک یا هر دو طرف دهان کودک را درگیر خود کند. برای ترمیم شکاف لب یا شکاف کام به جراحی نیاز است که این جراحی باید تحت نظر یک جراح متخصص گوش و حلق و بینی و زیبایی انجام شود.
شکاف لب و کام به دلیل عدم اتصال یا رشد ناقص بافت‌های صورت در دوران جنینی رخ می‌دهد. این عارضه در طی هفته‌های چهارم تا هفتم بارداری، زمانی که ساختارهای صورت و دهان در حال تشکیل هستند، ایجاد می‌شود. دلایل اصلی بروز این ناهنجاری شامل عوامل ژنتیکی، محیطی یا ترکیبی از این دو است.
عوامل ژنتیکی:
ژنتیک نقش مهمی در ایجاد شکاف لب و کام دارد. اگر در خانواده سابقه‌ای از این ناهنجاری وجود داشته باشد، احتمال بروز آن در فرزندان افزایش می‌یابد. جهش‌های ژنی خاص نیز ممکن است در تشکیل ناقص بافت‌های صورت نقش داشته باشند. در برخی موارد، این عارضه ممکن است بخشی از یک سندرم ژنتیکی پیچیده‌تر باشد که دیگر اعضای بدن را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
عوامل محیطی:
عوامل محیطی مختلفی می‌توانند در دوران بارداری باعث ایجاد شکاف لب و کام شوند. مصرف برخی داروها (مانند داروهای ضد تشنج یا استروئیدها)، تماس با مواد شیمیایی مضر، قرار گرفتن در معرض اشعه، مصرف الکل یا سیگار، و کمبود مواد مغذی مانند اسید فولیک در رژیم غذایی مادر از جمله این عوامل هستند.
ترکیب عوامل ژنتیکی و محیطی:
در بسیاری از موارد، شکاف لب و کام ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. به این معنا که فرد ممکن است دارای ژن‌هایی باشد که او را مستعد این ناهنجاری می‌کنند، و عوامل محیطی نقش محرک را برای بروز آن ایفا می‌کنند.
درک دقیق دلایل ایجاد می‌تواند به پیشگیری بهتر و درمان شکاف لب و کام تر این ناهنجاری کمک کند. به همین دلیل مشاوره ژنتیک و مراقبت‌های دوران بارداری اهمیت ویژه‌ای دارد.
علائم شکاف لب و کام
شکاف لب و کام با توجه به شدت و محل شکاف می‌تواند علائم متفاوتی داشته باشد. این علائم بلافاصله پس از تولد قابل تشخیص هستند و بر اساس نوع ناهنجاری (شکاف لب، شکاف کام یا هر دو) متغیرند. در ادامه، به علائم اصلی این ناهنجاری اشاره شده است:
علائم ظاهری:
- وجود یک شکاف یا فاصله در لب بالایی که می‌تواند کوچک یا گسترده باشد.
- شکاف ممکن است به یک طرف لب (یک‌طرفه) یا هر دو طرف (دوطرفه) گسترش یابد.
- در موارد شدیدتر، شکاف ممکن است تا بینی کشیده شود و ساختارهای بینی را تحت تاثیر قرار دهد.
- شکاف کام می‌تواند به صورت باز بودن بخشی یا کل سقف دهان ظاهر شود که از داخل دهان قابل مشاهده است.
مشکلات تغذیه:
- ناتوانی نوزاد در مکیدن شیر به دلیل شکاف در لب یا کام.
- خروج شیر یا مایعات از بینی در موارد شکاف کام.
مشکلات گفتاری:
کودکان مبتلا ممکن است دچار مشکلاتی در تولید صداها شوند، زیرا شکاف کام می‌تواند در تولید صداهای واضح اختلال ایجاد کند. گفتار ممکن است حالت یا غیر شفاف داشته باشد.
عفونت‌های گوش:
شکاف کام می‌تواند باعث عملکرد نادرست لوله‌های استاش شود و احتمال عفونت‌های مکرر گوش میانی را افزایش دهد. این مسئله می‌تواند منجر به کاهش شنوایی در برخی موارد شود.
مشکلات دندانی:
- ناهنجاری‌های دندانی مانند رشد ناقص یا غیرطبیعی دندان‌ها در نزدیکی شکاف.
- احتمال نیاز به ارتودنسی برای اصلاح موقعیت دندان‌ها و فک.
مشکلات روانی و اجتماعی:
ظاهر متفاوت لب یا دهان ممکن است باعث کاهش اعتماد به نفس کودک شود. این تفاوت‌ها ممکن است مشکلاتی در تعاملات اجتماعی و پذیرش در محیط‌های مختلف ایجاد کند.
تشخیص و درمان به موقع شکاف لب و کام می‌تواند بسیاری از این مشکلات را بهبود بخشد و کیفیت زندگی کودک را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.
تشخیص شکاف لب و شکاف کام
تشخیص شکاف لب و شکاف کام بیشتر موارد بلافاصله پس از تولد یا حتی در دوران بارداری امکان‌پذیر است. ابزارهای مدرن و تکنیک‌های تصویربرداری پیشرفته نقش مهمی در تشخیص دقیق این ناهنجاری‌ها ایفا می‌کنند.
1. تشخیص در دوران بارداری:
تشخیص شکاف لب و کام در دوران بارداری عموما از طریق سونوگرافی انجام می‌شود. این ناهنجاری مادرزادی اغلب در اواسط بارداری، یعنی در هفته‌های 18 تا 22، هنگام انجام سونوگرافی آنومالی قابل شناسایی است. در این روش، پزشک با بررسی دقیق ساختار صورت و دهان جنین می‌تواند وجود شکاف لب یا کام را تشخیص دهد. در برخی موارد، به ویژه در مورد شکاف کام خفیف، ممکن است تشخیص در دوران بارداری دشوار باشد. شناسایی زودهنگام این مشکل به خانواده‌ها و تیم پزشکی کمک می‌کند تا برای درمان و مراقبت‌های پس از تولد برنامه‌ریزی کنند.
از جمله روش های تشخیص در دوران بارداری عبارتند از:
- سونوگرافی پیش از تولد: در بسیاری از موارد، شکاف لب یا شکاف کام می‌تواند از طریق سونوگرافی در سه‌ماهه دوم بارداری (بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۲) تشخیص داده شود. سونوگرافی سه‌بعدی یا چهار بعدی دقت بیشتری دارد و امکان مشاهده دقیق ساختارهای صورت جنین را فراهم می‌کند.
- آمنیوسنتز: اگر پزشک مشکوک به وجود ناهنجاری‌های ژنتیکی باشد که ممکن است با شکاف لب و کام همراه باشد، آزمایش آمنیوسنتز می‌تواند انجام شود تا اطلاعات ژنتیکی بیشتری فراهم شود.
2. تشخیص پس از تولد:
تشخیص شکاف لب و کام پس از تولد بلافاصله توسط پزشک یا پرستار در هنگام معاینه اولیه نوزاد انجام می‌شود. شکاف لب به دلیل ظاهر مشخص آن، به راحتی قابل تشخیص است، اما شکاف کام که در قسمت داخلی دهان قرار دارد، ممکن است نیاز به معاینه دقیق‌تر داشته باشد. پزشک با بررسی داخل دهان نوزاد و لمس کام نرم و سخت می‌تواند وجود شکاف را شناسایی کند. در موارد نادر که شکاف کام خفیف‌تر است، ممکن است علائم آن مانند مشکلات در تغذیه یا برگشت شیر از بینی در روزهای بعد از تولد آشکار شود. تشخیص به موقع شکاف لب و کام برای آغاز درمان‌های مناسب و مراقبت‌های لازم بسیار مهم است.
- معاینه بالینی: در بدو تولد، پزشک یا پرستار می‌تواند با معاینه فیزیکی، شکاف لب یا کام را تشخیص دهد. شکاف لب به راحتی قابل مشاهده است، اما شکاف کام ممکن است نیاز به بررسی دقیق‌تری داشته باشد، زیرا ممکن است در قسمت‌های داخلی سقف دهان وجود داشته باشد.
- معاینه تخصصی دهان و گلو: برای بررسی شکاف‌های داخلی کام نرم و سخت، پزشک ممکن است از یک اسپکولوم یا دیگر ابزارهای تشخیصی استفاده کند.
- مشاوره با متخصصان: در صورت تشخیص شکاف، ممکن است نوزاد به یک تیم تخصصی شامل جراح پلاستیک، دندانپزشک، گفتاردرمانگر و دیگر متخصصان ارجاع داده شود تا برنامه درمانی مناسب تدوین شود.
3.ارزیابی تکمیلی:
در برخی موارد، شکاف لب و کام ممکن است بخشی از یک سندرم ژنتیکی باشد. در این صورت، آزمایش‌های ژنتیکی برای شناسایی دیگر ناهنجاری‌ها یا عوامل مرتبط انجام می‌شود. همچنین، آزمایش‌های شنوایی و گفتار ممکن است برای بررسی تاثیرات این شکاف‌ها در رشد کودک توصیه شود.
تشخیص به‌موقع شکاف لب و کام، به ویژه در دوران بارداری، به خانواده‌ها فرصت می‌دهد تا برنامه‌ریزی مناسب برای درمان و مراقبت از نوزاد را انجام دهند و از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری کنند.
شکاف لب و کام می‌تواند مشکلات متعددی را برای فرد، به‌ویژه در دوران نوزادی و کودکی، ایجاد کند. برخی از مهم‌ترین مشکلات شامل موارد زیر است:
- مشکلات تغذیه‌ای: نوزادان دارای شکاف کام ممکن است در مکیدن و بلع شیر دچار مشکل شوند، زیرا دهان آن‌ها به درستی بسته نمی‌شود و شیر ممکن است از بینی خارج شود.
- اختلال در گفتار و تکلم: این کودکان ممکن است به دلیل شکل غیرطبیعی کام و لب، در تولید صحیح صداها مشکل داشته باشند و گفتار آن‌ها نامفهوم یا توأم با گرفتگی بینی باشد.
- عفونت‌های گوش و کاهش شنوایی: شکاف کام می‌تواند باعث تجمع مایعات در گوش میانی شود که احتمال عفونت‌های مکرر و در نهایت کاهش شنوایی را افزایش می‌دهد.
- مشکلات دندانی: این کودکان اغلب با رشد نامنظم دندان‌ها، ناهنجاری‌های فک و کمبود برخی از دندان‌ها مواجه می‌شوند که نیاز به درمان‌های ارتودنسی دارد.
- مشکلات روانی و اجتماعی: تفاوت‌های ظاهری ناشی از شکاف لب و کام ممکن است باعث کاهش اعتمادبه‌نفس، تجربه قلدری و مشکلات روانی در تعاملات اجتماعی شود.
- مشکلات تنفسی: در برخی موارد، شکاف کام می‌تواند باعث ایجاد مشکلات در تنفس، به‌ویژه هنگام خواب، شود.
- نیاز به جراحی‌های متعدد: برای اصلاح شکاف لب و کام معمولاً نیاز به چندین عمل جراحی در سنین مختلف وجود دارد که ممکن است برای کودک و خانواده چالش‌برانگیز باشد.
با این حال، با تشخیص زودهنگام و درمان‌های مناسب، بسیاری از این مشکلات قابل مدیریت و درمان هستند.
راه های جلوگیری از تشکیل شکاف در کام
برخی مطالعات نشان می دهند که مصرف اسید فولیک در دوران بارداری می تواند شانس ابتلا نوزاد به شکاف لب را کاهش دهد. اسید فولیک در اکثر مولتی ویتامین هایی که به مادران باردار تجویز می شود وجود دارد. از طرفی اسید فولیک خطر نقص مادرزادی دیگری به نام اسپینا بیفیدا را که منجر به سوراخی در ستون فقرات می شود، کاهش می دهد.
سابقه ژنتیکی خانواده، سیگار کشیدن، مصرف الکل، دیابت، چاقی و مصرف برخی از داروهای مرتبط با صرع یا داروهای غیر مجاز در سه ماه اول بارداری توسط مادر، شانس ابتلا جنین به شکاف کام را افزایش می دهد.
سوالات متداول
تیم پزشکی یک کودک مبتلا به شکاف لب چه کسانی هستند؟
علاوه بر پزشک اطفال، تیم درمان شکاف لب کودک مبتلا به این بیماری را پزشکان زیر تشکیل می دهند:
- جراح پلاستیک
- متخصص گوش و حلق و بینی (ENT)
- متخصص ارتودنسی
- دندانپزشک
- آسیب شناس گفتار و زبان
- شنوایی سنج
نتیجه گیری
شکاف لب و کام یک ناهنجاری مادرزادی است که می‌تواند تأثیرات جسمی و روانی مختلفی بر زندگی فرد داشته باشد. با این حال، تشخیص به‌موقع، برنامه‌ریزی درمان مناسب و انجام جراحی‌های لازم می‌تواند به بهبود ظاهر، عملکرد گفتار و کیفیت زندگی بیمار کمک کند. مراقبت‌های دقیق پس از جراحی، نقش کلیدی در موفقیت درمان و پیشگیری از عوارض احتمالی دارد. حمایت خانواده، همکاری تیم پزشکی و انجام اقدامات تکمیلی مانند گفتاردرمانی و ارتودنسی نیز از عوامل ضروری برای دستیابی به نتایج مطلوب است. در نهایت، درمان شکاف لب و کام، به بیماران این امکان را می‌دهد تا با اعتماد به نفس بیشتری در زندگی اجتماعی خود پیشرفت کنند.
