تومورهای غده بزاقی از جمله بیماری‌های نادری هستند که ممکن است بدون علائم واضح و در سکوت، در یکی از غدد بزاقی دهان، فک یا گلو رشد کنند. این تومورها می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم باشند و بسته به نوع، محل و اندازه‌شان، علائم و درمان‌های متفاوتی داشته باشند. شناخت اولیه این تومورها و پیگیری دقیق پزشکی نقش مهمی در پیشگیری از پیشرفت بیماری و حفظ سلامت فرد ایفا می‌کند.
تومور غده بزاقی چیست؟
تومور غده بزاقی رشد غیرطبیعی سلول‌ها در یکی از غدد بزاقی بدن است که ممکن است خوش‌خیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشد. غدد بزاقی مسئول تولید بزاق هستند و در بخش‌های مختلفی از دهان، فک و گلو قرار دارند. مهم‌ترین غدد بزاقی شامل سه دسته اصلی هستند: غدد پاروتید (در نزدیکی گوش)، تحت فکی و زیر زبانی.
تومورهای این ناحیه بیشتر در غده پاروتید ایجاد می‌شوند و اغلب خوش‌خیم هستند، اما در مواردی ممکن است سرطانی باشند. این تومورها معمولاً به صورت توده یا برجستگی بدون درد ظاهر می‌شوند و به تدریج رشد می‌کنند. با این حال، اگر تومور به عصب‌های اطراف فشار وارد کند، می‌تواند موجب بی‌حسی، درد یا فلج عضلات صورت شود.
تشخیص به‌موقع و بررسی دقیق توسط پزشک متخصص برای تعیین نوع تومور و برنامه‌ریزی درمانی مناسب ضروری است.
بیشتر بخوانید: تومورهای سر و گردن
برای مشاوره و دریافت نوبت با مطب دکتر آرمین اکبری تماس بگیرید.
علائم تومور غده بزاقی
علائم تومور غده بزاقی بسته به محل، نوع (خوش‌خیم یا بدخیم) و اندازه تومور می‌تواند متفاوت باشد. در بسیاری از موارد، تومورهای خوش‌خیم بدون درد و با رشد آهسته ظاهر می‌شوند، در حالی که تومورهای سرطانی ممکن است علائم شدیدتر و سریع‌تری ایجاد کنند. در ادامه مهم‌ترین علائم این بیماری را مرور می‌کنیم:
۱. وجود توده یا برجستگی در ناحیه دهان، فک یا گردن
شایع‌ترین علامت، وجود یک توده بدون درد در نزدیکی گوش، زیر فک یا کف دهان است.
۲. بی‌حسی یا ضعف عضلات صورت
فشار تومور بر روی اعصاب می‌تواند باعث بی‌حسی، ضعف یا حتی فلج موقت عضلات یک سمت صورت شود.
۳. درد در ناحیه توده یا اطراف آن
در تومورهای بدخیم، درد ممکن است در فک، گوش یا گردن حس شود.
۴. مشکل در بلع یا باز کردن کامل دهان
اگر تومور بزرگ باشد یا به ساختارهای اطراف فشار وارد کند، ممکن است بلع غذا یا صحبت کردن دشوار شود.
۵. ترشح غیرعادی از دهان یا خون در بزاق
در موارد نادر، تغییر در ترشحات بزاقی یا وجود خون در بزاق ممکن است دیده شود.
۶. تورم در یک طرف صورت یا گردن
گاهی تورم آشکار در یک طرف صورت یا اطراف فک مشاهده می‌شود.
در صورتی که هر یک از این علائم به صورت مداوم یا پیشرونده ظاهر شود، مراجعه به پزشک متخصص گوش، حلق و بینی (ENT) یا جراح سر و گردن برای بررسی دقیق و انجام آزمایش‌های تصویربرداری یا نمونه‌برداری توصیه می‌شود. تشخیص زودهنگام می‌تواند روند درمان را بسیار موثرتر کند.
بیشتر بخوانید: جراحی بینی استخوانی
علل بروزتومورهای غدد بزاقی
علت دقیق بروز تومورهای غدد بزاقی هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، اما عوامل مختلفی وجود دارند که می‌توانند خطر ابتلا به این نوع تومورها را افزایش دهند. این عوامل ممکن است ژنتیکی، محیطی یا مرتبط با سبک زندگی باشند. در ادامه به مهم‌ترین علل و عوامل خطر اشاره می‌کنیم:
- قرار گرفتن در معرض اشعه: پرتودرمانی ناحیه سر و گردن، به‌ویژه در دوران کودکی یا برای درمان بیماری‌های دیگر، می‌تواند خطر بروز تومورهای بزاقی را افزایش دهد.
- تماس با مواد شیمیایی خاص: افرادی که در معرض برخی مواد شیمیایی مانند گرد و غبار فلزات سنگین، حلال‌های صنعتی، دود سیگار یا آفت‌کش‌ها هستند (مثلاً کارگران کارخانه‌ها یا صنایع خاص)، ممکن است در معرض خطر بیشتری باشند.
- ویروس‌ها: برخی ویروس‌ها از جمله ویروس اپشتین–بار (EBV) و ویروس HPV ممکن است با برخی تومورهای بزاقی، به‌ویژه بدخیم، در ارتباط باشند.
- افزایش سن: احتمال بروز تومورهای بزاقی با افزایش سن بیشتر می‌شود، به‌ویژه در افراد بالای ۵۰ سال.
- سابقه خانوادگی یا ژنتیک: در موارد نادر، زمینه‌های ژنتیکی یا وجود برخی سندرم‌های ارثی ممکن است خطر ابتلا به تومورهای بزاقی را بالا ببرد.
- سیگار کشیدن: اگرچه ارتباط آن با تومورهای بزاقی مانند سرطان‌های دیگر به‌وضوح ثابت نشده، اما برخی مطالعات نشان می‌دهند که سیگار می‌تواند یکی از عوامل مؤثر باشد.
در مجموع، گرچه بسیاری از موارد تومورهای بزاقی علت مشخصی ندارند، اما آگاهی از این عوامل می‌تواند به پیشگیری و تشخیص زودهنگام کمک کند. در صورت مشاهده علائم مشکوک، پیگیری پزشکی ضروری است.
بیشتر بخوانید: شکاف لب و کام
روش های تشخیص تومور غده بزاقی
تشخیص تومور غده بزاقی نیازمند بررسی دقیق علائم، معاینه فیزیکی و انجام آزمایش‌های تخصصی توسط پزشک است. هدف از تشخیص، مشخص کردن محل تومور، نوع آن (خوش‌خیم یا بدخیم) و میزان گسترش احتمالی به بافت‌های اطراف یا دیگر بخش‌های بدن است. مراحل تشخیص معمولا شامل موارد زیر می‌شود:
۱. معاینه فیزیکی توسط پزشک
پزشک ابتدا با لمس ناحیه فک، گردن و دهان، وجود هرگونه توده، برجستگی یا حساسیت به لمس را بررسی می‌کند.
۲. تصویربرداری پزشکی
برای مشاهده دقیق‌تر توده و محل آن، از روش‌های تصویربرداری زیر استفاده می‌شود:
- سونوگرافی: برای بررسی اولیه توده و تشخیص کیست یا تومور جامد.
- سی‌تی‌اسکن (CT): برای مشاهده جزئیات دقیق از توده و گسترش آن به بافت‌های اطراف.
- ام‌آر‌آی (MRI): جهت بررسی بافت نرم و تشخیص دقیق‌تر ساختار تومور.
- پت‌اسکن (PET) (در برخی موارد): برای بررسی احتمال گسترش تومور بدخیم به سایر نقاط بدن.
۳. نمونه‌برداری (بیوپسی)
مهم‌ترین مرحله برای تعیین نوع تومور است. رایج‌ترین روش، بیوپسی با سوزن ظریف (FNA) است که در آن نمونه کوچکی از سلول‌های توده برای بررسی آزمایشگاهی برداشته می‌شود.
۴. آزمایش‌های پاتولوژی
سلول‌های استخراج‌شده در آزمایشگاه بررسی می‌شوند تا نوع دقیق تومور (خوش‌خیم یا سرطانی بودن) و درجه‌ی بدخیمی آن مشخص شود.
تشخیص دقیق و به‌موقع، کلید اصلی انتخاب روش درمان مناسب و افزایش احتمال بهبودی کامل است. بنابراین در صورت مشاهده علائم مشکوک، مراجعه به متخصص گوش، حلق و بینی یا جراح سر و گردن توصیه می‌شود.
درمان تومور غده بزاقی
درمان تومور غده بزاقی بسته به نوع تومور (خوش‌خیم یا بدخیم)، اندازه، محل قرارگیری و میزان گسترش آن به بافت‌های اطراف متفاوت است. شایع‌ترین و مؤثرترین روش درمان، جراحی برای برداشتن کامل تومور است؛ به‌ویژه در مواردی که تومور خوش‌خیم باشد یا هنوز به سایر نواحی سرایت نکرده باشد. در صورتی که تومور بدخیم و سرطانی باشد، ممکن است پس از جراحی، پرتودرمانی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده و کاهش احتمال بازگشت بیماری انجام شود. در برخی موارد خاص، به‌ویژه در تومورهای پیشرفته یا گسترش‌یافته، ممکن است از شیمی‌درمانی نیز به عنوان بخشی از درمان استفاده شود. همچنین پس از جراحی، در صورت آسیب به اعصاب صورت، توانبخشی و فیزیوتراپی برای بازیابی عملکرد عضلات توصیه می‌شود. انتخاب روش درمان باید حتماً زیر نظر پزشک متخصص و پس از بررسی دقیق نتایج تصویربرداری و آزمایش‌های پاتولوژی انجام گیرد.
نتیجه گیری
تومورهای غدد بزاقی اگرچه نادر هستند، اما با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب قابل کنترل‌اند. آگاهی از علائم، پیگیری پزشکی و انتخاب روش درمانی دقیق، نقش مهمی در حفظ سلامت و جلوگیری از عوارض جدی ایفا می‌کند. رسیدگی به موقع، کلید پیشگیری از پیشرفت بیماری است.
